Sjever Crne Gore ima potencijal da bude razvijeniji region od juga. Preduslov za to je realizacija infrastrukturnih projekata koji će približiti njegove opštine i privući nove investicije, ocijenili su učesnici prvog panela 4. Bjelopoljskog biznis foruma.

Uz moderiranje direktora Sektora za analize i istraživanja Privredne komore Miljana Šestovića, na temu „Stanje ekonomije na sjeveru Crne Gore” govorili su predsjednici opština Bijelo Polje i Berane Petar Smolović i Vuko Todorović, potpredsjednik Opštine Mojkovac za investicije Ivan Ašanin, te privrednik Miroje Zejak.

Moderator Šestović razgovarao je sa učesnicima o ključnim izazovima sa kojima se suočavaju lokalne samouprave i privreda Sjevera, te koji su to resursi i šanse za razvoj ovih opština, sa osvrtom na projekte koji bi unaprijedili ekonomsku sliku ovog regiona.

On je kazao da je poražavajući podatak da se od ukupnog broja nezaposlenih u Crnoj Gori koji iznosi 46.000, na Sjeveru nalazi njih 26.000. Posebno je zabrinjavajuće što se u odnosu na prosječnu zaradu u našoj državi, sve opštine Sjevera nalaze se ispod prosjeka, osim Pljevalja, rekao je Šestović.

Predsjednik opštine Bijelo Polje Petar Smolović istakao je da, iako 11 opština Sjevera čini 51% Crne Gore, u njoj posluje svega 10,5% ukupnog broja preduzeća u državi, te da je ostvareno samo 6,8% od  ukupnih poslovnih prihoda aktivnih preduzeća, isključujući finansijski sektor.  Bijelo Polje je, navodi on, lider među sjevernim opštinama po ostvarenim prihodima.

Prema njegovim riječima, opštine Sjevera pokazale su izuzetnu otpornost tokom kovid krize, zbog različite strukture privrede, u odnosu na druge regione uglavnom fokusirane na turizam, jer ih karakterišu snažne aktivnosti u energetskom i sektoru proizvodnje hrane.

– Ipak, obim poslovne aktivnosti koje opštine imaju na sjeveru, značajno su ispod potencijala. Stoga je neophodno aktivnije raditi na završetku brojnih infrastrukturnih projketa, posebno autoputa – istakao je on, dodajući da je to jedini način za privlačenje stranih investitora i kreiranje novih radnih mjesta.

Vuko Todorović, predsjednik opštine Berane istakao je da svi zajednički moramo krenuti u razvoj Sjevera, jer on to zaslužuje.

On je istakao da je nezaposlenost ono što najviše opterećuje Berane, ali i sve ostale opštine na Sjeveru, te loša saobraćajna i putna infrastruktura koja predstavlja najveću barijeru za dolazak stranih investitora.

– Nadamo se da će se do kraja godine završiti put Kolašin – Berane preko Bjelasice, što će zasigurno otvoriti dodatne mogućnosti za razvoj ovih opština – istakao je Todorović.

Takođe je kazao da je u fokusu Berana i eventualna mogućnost aktiviranja aerodoroma u ovoj opštini, što bi bilo od velikog značaja za sve sjeverne opštine, ali I samu državu.

On je poručio da je neophodno što prije krenuti u realizaciju planiranih investicionih projekata, uz pomoć države i finansijskih institucija, koji bi značajno promijenili sliku Sjevera i doveli do snažnog ekonomskog razvoja.

Ivan Ašanin, potpredsjednik Opštine Mojkovac za investicije, ukazao je na važnost valorizacije Bjelasice za dalji razvoj Sjevera, kao i završetka autoputa. Prema njegovim riječima, neophodno je intenzivirati napore lokalnih samouprava kako bi se u saradnji sa Upravom za kapitalne investicije realizovali projekti vezani za skijališta na ovoj planini i izgradila infrastruktura koja će ih povezati sa opštinama ovog regiona.

- Na Sjeveru imamo potencijale ne samo da, što se razvoja tiče, dostignemo južni region već i da ga prestignemo. Za to nam je potreban konsenzus, odnosno jedinstveno djelovanje kako bismo realizovali razvojne projekte - istakao je Ašanin.

Privrednik Miroje Zejak koji se bavi živinarstvom ukazao je na izazove s kojima se na lokalnom nivou susrijeću proizvođači. Među njima su nedostatnost prostorno-planske dokumentacije za proizvodne objekte i komplikovana procedura dobijanja dozvola za seoski turizam. Takođe, ističe i problem visokog kolaterala za kredite kod IRF. Predlaže da se za kolateral umjesto vrijednosti cijele investicije uzima vrijednost podrške IRF. Takođe, istakao je pozitivno iskustvo učestvovanja u IPARD projektima.

- U cilju podrške proizvođačima, neophodno je umanjiti poreze na nepokretnosti koji se odnosi na proizvodne objekte. Te poreze je potrebno prepoloviti ili sasvim ukinuti. Predlažem opštinama Sjevera da više pažnje obrate na to - smatra Zejak.

On je apelovao u pravcu veće podrške poljoprivrednim proizvođačima sa lokalnog i državnog nivoa, a naročito početnicima u biznisu.

Mogućnosti finansiranja razvojnih projekata

O mogućnostima za implementaciju i finansiranje investicionih i razvojnih projekata tokom drugog panela sa moderatorkom Anom Cmiljanić, razgovarali su izvršna direktorica IRF dr Irena Radović, šef Evropske banke za obnovu i razvoj u Crnoj Gori Remon Zakaria, generalna sekretarka Zajednice opština Crne Gore Mišela Manojlović i predsjednik OU bankarstva PKCG Miloš Miketić.

Moderatorka Ana Cmiljanić rekla je da preliminarni podaci za prvih pet mjeseci 2023. pokazuju da su u našoj zemlji smanjene neto strane direktne investicije za 35 odsto.

Dr Irena Radović istakla je da je IRF najsnažnija finansijska poluga koju država ima kada je riječ o podršci privredi.

- Moramo svi da budemo još bolji i da unapređujemo prakse kako bi privrednici poslovali lakše i jednostavnije. Pričamo o digitalizaciji - tražimo da se procedura skrati i ubrza kako privrednici ne bi trošili vrijeme na šalterima, već da im dokumentacija bude dostupna „na klik“ - rekla je Radović.

Ona se osvrnula na globalnu situaciju koja utiče na povećanje cijena kredita i inflaciju. Prema njenim riječima, kada su sredstva skupa niži je podsticaj privredi, a najniža stopa potražnje za investicionim kreditima u Evropi bila je u drugom kvartalu ove godine. Sve se to prenosi na IRF koji se zadužuje kod evropskih banaka.

- Pokušavamo da sve to ne „prevalimo“ na privredu, već da obezbijedimo njenu održivost i zato su naše kamatne stope niže u odnosu na komercijalne banke - rekla je Radović.

Apelovala je na lokalne samouprave da rade na kreiranju projekata koji mogu da budu finansirani iz međunarodnih projekata.

- Ovdje na sjeveru postoje brojni kvalitetni projekti, a među njima se posebno izdvaja projekat distributivnog centra i treba da radimo na tome da on dobije evropska sredstva - zaključila je Radović.

Ona je kazala da će transformacija IRF u razvojnu banku doprinijeti boljem korišćenju sredstava evropskih fondova za projekte koji se odnose na infrastrukturu, inovacije, zelenu tranziciju.

Remon Zakaria, šef kancelarije EBRD u Crnoj Gori, istakao je da dobra infrastruktura i povezanost mogu donijeti velike ekonomske benefite svakoj državi, te privući strane investitore.

– Auto put Bar – Boljare predstavlja snažan potencijal i njegov završetak je od izuzetnog značaja, a Evropske banka za obnovu i razvoj pruža snažnu podršku ovom, ali sličnim infrastrukturnim projektima, posebno na Sjeveru, kao što su put Berane – Kolašin i Rožaje -Špiljani  – istakao je on, dodajući da je u rekonstrukciju ova dva puta do sada uloženo preko 10 miliona eura.

On je tokom svog izlaganja predstavio kreditne linije koje EBRD sprovodi sa lokalnim bankama, a u čijem fokusu su mala i srednja preduzeća, te žene preduzetnice i mladi u biznisu.

- Želimo da pomognemo ovim preduzećima i osnažimo njihovu konkurentnost, ali i svima njima pružimo savjetodavnu podršku – kazao je Zakaria.

Prema njegovim riječima, EU nudi čitav niz programa podrške, uključujući bespovratne grantove, kredite i garancije, ali ističe da Crna Gora mora više raditi i aktivnije se uključiti kako bi ih iskoristila.

 - Država i lokalne samouprave moraju zajednički raditi kako bi ta sredstva što prije bila dostupna i iskoristila se u cjelini  - poručio je on.

Zakaria je takođe kazao da EBRD pomaže Vladi u reformama politika, privlačenju stranih investitora, te obezbjeđuje tehničku podršku kako bi svi tenderi bili po internacionalnim standardima.

Mišela Manojlović, generalna sekretarka Zajednice opština Crne Gore kazala je da je cilj ove institucije da snažno radi na razvoju i unapređenju lokalne samouprave, efikasnijem obavljanju njihovih nadležnosti u interesu lokalnog stanovništva, te na zaštiti i ostvarivanju zajedničkih interesa članica.

– Ova Zajednica je ključna za praćenje i implementaciju projekata, a naš fokus je prvenstveno stavljen na osnaživanje opština u finansijskom smislu, sa akcentom na bespovratna sredstva i grantove – kazala je ona.

Ona je istakla da su posebno ponosni na činjenicu da je Zajednica opština Crne Gore od sopstvenih sredstava opredijelila 500.000 eura za finansiranje tehničke dokumentacije za investicione projekte opština, istakavši da u ovom trenutku njih 17 koristi ova sredstva.

Prema njenim riječima, ruralni infrastrukturni projekti takođe igraju ključnu ulogu u razvoju seoskog turizma u crnogorskim opštinama.

– Infrastrukturni projekti na ruralnim područjima ključni su za ostvarivanje BIO-EKO brenda i pružaju opštinama značajnu priliku za realizaciju projekata iz IPARD 3 programa – kazala je Manojlović.

Predsjednik Odbora udruženja bankarstva, drugih finansijskih organizacija i osiguranja Miloš Miketić, na konstataciju moderatorke da je likvidna aktiva banaka povećana 15 odsto u odnosu na prethodnu godinu, istakao je da novca ima, a depoziti rastu kao posljedica rata u Ukrajini.

- Svjedočimo ogromnom protoku novca preko Crne Gore koji nismo uspjeli da zadržimo i da oformimo fond kojim bismo ta sredstva investirali u razvojne projekte. Ta količina novca predstavlja teret bankama i one se u većem procentu okreću obveznicama, što govori da imamo manjak projekata u koje su banke spremne da ulože. Međutim, dobro je što smo mali i možemo lako da preokrenemo taj točak - kazao je Miketić, koji sa optimizmom gleda na podatke koji pokazuju smanjujenje deficita budžeta i prognozu da se od 2025. može očekivati suficit, zatim na smanjenje duga u odnosu na BDP i druge dobre trendove.

Naglašava da su banke samo dio „investicione slagalice“ i da moraju da poštuju stroge standarde poslovanja Bazel 3.

- Banka se uključuje u svaki projekat u trenutku kada je on papirološki zaokružen, obezbijeđene sve potrebne dozvole i drugi uslovi koji neće spriječiti investiciju. Projekat mora da bude dobar i isplativ - rekao je Miketić.

On je istakao značaj IRF-a kao i predviđenog Kreditno garantnog fonda koji će preuzimati na sebe onaj dio rizika finansiranja koji komercijalne banke ne žele i podstaći da crnogorske kompanije lakše dolaze do potrebnih finansija za investiranje.