Piše: Željko Madžgalj

Speleološka istraživanja na području Crne Gore

Otkrivena jama dublja od 1000 metara

Probijena je magična granica. Pao je prvi kilometar. Crna Gora se pridružila nevelikom društvu od 18 zemalja svijeta koje imaju pećine dublje od 1000 metara. Duboki crnogorski krš je godinama obećavao ovako otkriće. Speleolozi su istraživali na Durmitoru, Lovćenu, Orjenu, Prokletijama..., ali Maganik je „izrastao“ u naš speleološki Olimp.

Na nepristupačnom i surovom terenu „ljutog“ krša, otkrivena je i istražena najdublja jama u Crnoj Gori. Prošle godine grupa čeških speleologa uspjela je da prodre do dubine od 1027 m. Željezna jama (Iron deep) na Maganiku je tako lijepo premašila dubinu Jame na Vjetrenim brdima (-775 m) na Durmitoru koja je još od 1985 godine suvereno držala primat među dubokim jamama u Crnoj Gori. I to nije sve, zastrašujući bezdan sa nazivom Nyx u Jami na Treštenom vrhu, takođe na Maganiku, nalazi se na 11 mjestu svjetske liste najdubljih vertikala. Ovo grotlo potpuno okomitih strana, koje uzima dušu i um speleologa, završava se na dubini od 429 metara. (Ajfelova kula je visoka 300 m a Empajer stejt bilding u Njujorku 381 m).

Pećina Duboki do bila najdublja na svijetu

Istorija istraživanja dubokih jama u Crnoj Gori nas vraća na početak dvadesetog vijeka kada je austrougarska vlast 1916. godine angažovala G. Lahnera da istraži jamu u Dubokom dolu na obodu polja Krstac u blizini Njeguša u svrhu vodosnadbijevanja vojske i stanovništva. Istraživanja su dosegla za to vrijeme nestvarnu dubinu od 340 metara i pećina Duboki do je tada bila zvanično najdublja na svijetu. Sredinom osamdesetih godina prošlog vijeka na Durmitoru, od strane međunarodnih speleoloških ekspedicija, istražena je Jama na Vjetrenim brdima, tada najdublja jama u Jugoslaviji i na Balkanu, koja još uvijek posjeduje potencijala za dalja istraživanja.

Na listi jama u Crnoj Gori dubljih od 300 metara za potrebe sajta www.speleologija.me autor ovog teksta je prikupio i obradio podatke za 22 speleološka objekta. Šest je na Maganiku, pet na Durmitoru, četiri na Lovćenu, po tri na Prokletijama i Orjenu i jedna na Moračkoj kapi. Ovaj spisak dovoljno govori koliki je potencijal za dalja istraživanja na mnogim lokalitetima od mora do krajnjeg sjevera Crne Gore.

Na Orjenu je najdublja Kozja rupa sa dubinom od 654 metra kao i jama PT4 duboka 455 m. Duboki do na Lovćenu dostigao je dubinu od 506 m, a Zečja rupa 400 m. Na Durmitoru pored Jame na Vjetrenim brdima istraženi su brojni speleološki objekti: Jama u Malom Lomnom dolu (-605m), Fliš (-582m) i Jamski sistem u Obručinama (-464m). Na Prokletijama najznačajnije su jame Gornicza (-516m) i Ledena pećina (-445m), a na Moračkoj kapi Jamu u Crkvenom dolu (-453m) koju su istražili speleolozi DI V.M. Manda iz Valjeva.

Nova istraživanja u Pećini nad Vražjim firovima

Na sajtu www.speleologija.me prikupljeni su podaci za 25 pećina dužih od 1000 metara. Ukupna dužina tih pećina je 62 kilometra. Primat od samog početka istraživanja 1988. godine i dalje drži Pećina nad Vražjim firovima u Đalovića klisuri, Bijelo Polje. U medijima se plasiraju različiti podaci i nagađanja vezano je za najdužu i najljepšu crnogorsku pećinu. Od zastarjelih podataka istraživanja obavljenih prije dvije decenije, do pretjerivanja u dužini od više desetina, pa čak i stotina kilometara. Zvanično, od strane Speleološkog odsjeka Beograd, koji je otpočeo istraživanja ove pećine, otkriveno je oko 12 km (mapirano 10550 m). Petnaestak godina od prvih istraživanja, Češki speleološki savez predvođen klubom Pustý žleb iz Brna u saradnji sa PSK Akovo iz Bijelog Polja su kroz ekspedicije „Meduza“ od 2002-2012 istražili oko 5,5 km novih kanala ronivši dva sifona na kraju Dugog kanala, i tri sifona u Srksovom pomorskom putu. Potencijal za nastavak istraživanja ove pećine je i dalje veoma veliki.

Njegoš pećina na Njegušima, Cetinje, je druga pećina po veličini. Sa 5300 m istraženih podzemnih prostora svrstava se u red speleoloških objekata izuzetno velike dužine. Posljednjih godina istraživanja Njegoševe pećine sprovode mađarski speleolozi a potencijal za dalje napredovanje i dalje postoji.

Sigurno najdužu istoriju istraživanja ima Lipska pećina (3410m) u Dobrskom selu nadomak Cetinja koja se nalazi na trećem mjestu liste najdužih speleoloških objekata u Crnoj Gori. Već početkom XIX vijeka pećinu je istraživao Englez Lejard, čuveni Pavle Rovinski 1887. godine istražio je 450 m dužine, a 1905. godine pećinu je istraživao i premjerio u dužini od oko 800 metara austrijanac Gustav Gesman koji je pećinu detaljno opisao u svom radu “Die Tropfsteinhöhle von Lipa in Montenegro”. Krajem sedamdesetih i početkom osamdesetih pećinu su istraživali speleolozi nekoliko klubova iz Slovenije i Srbije. Što se tiče dugih pećina svakako treba pomenuti pećinu Grbočicu (2650 m) u širem području Skadarskog jezera, koja je, kao i Lipa, na listi zaštićenih područja prirode Crne Gore.

Speleološki kampovi širom Crne Gore

Trenutno najveća speleološka istraživanja se sprovode na nekoliko lokaliteta u Crnoj Gori. Posljednjih godina Mađarski speleološki savez u okviru NP Lovćen, organizuje speleološke kampove. Na ovom području locirano je i istraženo više od 40 speleoloških objekata. Osim već pomenutih Njegoš pećine i pećine Duboki do, značajne su Zečja rupa (1700m), pećina Bogos (1617m), Žestoka pećina (1100m) i Ledena pećinu (944 m).

U okviru NP Prokletije, uglavnom na masivu Bjelič, Poljski planinarski savez (PZA) organizuje kampove na kojima učestvuje i ASAK i Speleološki klub Kraljevo iz Srbije. Istraženo je više od 40 speleoloških objekata a najznačajnije pećine su: Ledena pećina – Lodowa (1956 m), Gigant (1635 m), pećinski sistem Nibyczarna i Babina sisa (1611 m), Górnicza (1216) i Čardak (1054 m).

Na području Nacionalnog parka Skadarsko jezero, u okviru IPA projekta “Priroda za budućnost”, sprovedena su sistematska istraživanja 21 speleološkog objekta a u istraživanju su sproveli NPCG, Biospeleološko društvo Crne Gore, Prirodnjački muzej Crne Gore i Outdoor club iz Podgorice. Takođe Biospeleološko društvo i OCP na Kučkim planinama organizuju tradicionalne kampove gdje je locirano i istraženo oko 30 speleoloških objekata a najveći je Opasna jama sa dubinom većom od 200 m i sa značajnim potencijalom za nastavak istraživanja.

Na Durmitoru, pored ranijih istraživanja, treba pomenuti i nova u Ledenom dolu gdje je nekoliko poljskih klubova nastavilo istraživanja pećinskog sistema „Jedanaest“ (X1108, X1208) čija je dužina 2100 m a dubina 281 m.

Na Maganiku pored već opisanih istraživanja treba pomenuti pećine M 73 i M 13 čija dubina premašuje 400 i 300 metara i nastavljaju se.

Speleološki kamp „Meduza“ na kojem učestvuju Češki speleološki savez a čiji je domaćin PSK Akovo iz Bijelog Polja nastavlja desetogodišnju tradiciju istraživanja Pećine nad Vražjim firovima i drugih pećina u Đalovića klisuri.

Osim ovih istraživanja članovi PSK Akovo su posljednjih nekoliko godina uz podršku Regionalne razvojne agencije za Bjelasicu Komove i Prokletije locirali, istražili i opisali oko 110 pećina i jama na području opštine Bijelo Polje. Osim Pećine nad Vražjim firovima, još dvije pećine su duže od 1000 metara sa perspektivom daljeg napredovanja, oko 40 pećina je srednje velikih sa dužinom do 1000 metara. Svi objekti imaju urađene nacrte i potpuno sređene speleološke zapisnike.

Na kraju treba pomenuti i formiranje Biospeleološkog društva Crne Gore, formiranje nekoliko novih speleoloških klubova i speleoloških odsjeka pri planinarskim klubovima, organizovanje speleoloških škola od strane Planinarskog saveza Crne Gore i Asocijacije speleoloških društava Crne Gore kao i specijalne obuke za speleospašavanja koje je organizovao GSSCG.

SIFON U PEĆINI JURIŠKO VRELO

Još jedno speleološko pregnuće zaslužuje posebnu pažnju: Dva speleoronioca iz kluba Pusty žleb iz češkog grada Brno, pokušali su da prerone sifon u pećini Juriško vrelo u Đalovića klisuri koji je prethodno od istog kluba bio istražen u dužini od 350 m. Uz pomoć podvodenih skutera uspjeli su da rone sifon u dužini od 1 km ali pećina se nije „otvorila“. To je najduži sifon u kopnenoj pećini u Crnoj Gori, a prema dostupnim podacima i mnogo šire.

ZANIMLJIVOSTI CRNOGORSKOG KRŠA

Najdublja jama: -1027 m - ŽELJEZNA JAMA, Maganik

Najduža pećina: 17500 m - PEĆINA NAD VRAŽJIM FIROVIMA, Bijelo Polje

Najdublja vertikala: -429 m - NYX, Jama na Treštenom vrhu, Maganik

Najduži sifon: 1000 m - JURIŠKO VRELO, Bijelo Polje

Najdublji sifon: -133 m – ORAHOVAČKA LJUTA, Risan

Najduže jezero: 220 m - DUGO JEZERO, Pećina nad Vražjim firovima

Najveća dvorana: 100 x 40 m - VELIKI BRAT, Pećina nad Vražjim firovima

Najduži kanal: oko 5 km - DUGI KANAL, Pećina nad Vražjim firovima

Najviši stalagmit: 18 m - MONOLIT, Pećina nad Vražjim firovima

WWW.SPELEOLOGIJA.ME

Prikupljeni podaci o najdubljim i najdužim pećinama u Crnoj Gori koji se nalaze na sajtu speleologija.me su najklopetniji i najsvježiji podaci na jednom mjestu koji mogu podstaći na buduće ažurnije obvjavljivanje speleoloških istraživanja u Crnoj Gori. Osim podataka o dužini i dubini pokušali smo da prikupimo i nacrte i fotografije pećina a taj posao vremenom će biti sve kompletniji.